25 May 2017

Bulan Puasa di Jampangkulon




Mun ditempo dina péta baheula, nu disebut Jampang téh nyaéta hiji wewengkon nu anyeuna sacara administratif asup ka Kabupatén Cianjur jeung Kabupatén Sukabumi. Cenah ti baheula Jampang kawéntar ku élmu hideungna sabangsaning teluh, werejit, ganggaong, jeung sajabana. Basa kuring di Pangandaran, kungsi ngobrol jeung hiji kuncén makam karamat di daérah Cidahu, teu jauh ti Ciwayang. Mang kuncén nyarita yén manéhna kungsi ulin ka Jampang jeung nempo élmu hideung ditembrak-tembrakkeun.

Aya hayam nyatuan paré nu keur dipoé di buruan imah, teu lila hayam éta jol ngajungkel paéh. Tuluy mun di ditu disuguhan cikopi, cabak heula gelasna, panas atawa tiis, sabab mun dicekel karasa panas éta hartina tiis mun diinum, pon kitu deui sabalikna, kitu ceuk mang kuncén.

Kuring ngan ukur imut, da dihenteu-henteu gé kuring teh pituin Jampang, jeung sapangalaman kuring mah naon nu dicaritakeun mang kuncén téh asa euweuh di lembur kuring mah. Nya bisa jadi éta carita téh bener, tapi meureun lain di Jampang nu jadi lembur kuring.

Mun ti Kota Sukabumi, tegesna ti terminal Lembursitu, lalampahan ka lembur kuring téh teu kurang ti tilu jam: Jampangkulon ngaran lemburna. Di sabudeureun wewengkon éta, anyeuna keur ramé kaulinan anyar nu ngaranna Geopark Ciletuh. Aya ogé Ujunggenténg jeung curug Cikaso nu rada béh ditu gé geus pada arapaleun.

Mun Jampangtengah ngaran puseur dayeuhna Bojonglopang, jeung Jampangwétan pusér dayeuhna disebut Sukanagara, Jampangkulon mah teu miboga ngaran nu béda da puseur dayeuhna oge angger disebut Jampangkulon. Ceuk kolot baheula, sabenerna ngaran puser dayeuh Jampangkulon téh Cicurug Pamerangan, ngan teuing ti iraha ngaran éta nepi ka anyeuan geus tara disebut-sebut deui.

Dina buku nu diserat ku Muchtar Affandi nu jejerna Mulangkeun Panineungan: Dumasar Pangalaman-pangalaman Sajati nu Cumantél Kana Haté, Nyangkaruk dina Kalbu, Kumacacang dina Implengan diterangkeun pangna disebut Cicurug Pamerangan téh cenah baheulana di Jampangkulon aya curug nu dipaké perang basa jaman révolusi. Tapi sainget kuring, di lembur asa euweuh curug hiji-hiji acan.

Anyeuna Jampangkulon téh jadi ngaran kacamatan jeung désa, tah lembur kuring asup ka administratif éta. Imah kolot kuring ayana di kampung Panglayungan. Di belah kulonna aya kampung Kadunenggang jeung Cisampih (tempat dulur-dulur jeung kolot kuring dikurebkeun). Di belah kidul aya kampung Setiahati, Sabdategas atawa Pasar Darurat, Ciawitali, Parirpulus, Situhiang, jeung Warungtagog. Di belah wétan aya kampung Cilubang, Cikangkung, jeung Purwasedar. Mun di belah kalér aya kampung Gemarasa nu dibates ku désa séjén nu ngaranna désa Tanjung.

Ti taun 1998, kuring geus mimiti ngumbara. Tilu taun sekolah di SMA 1 Kota Sukabumi, jeung tilu taun kuliah di Ciwaruga, Bandung. Saenggeus kuliah tuluy gawé di Tangerang meunang dua taun, tuluy balik deui ka Bandung. Kira bulan Maret 2009, kuring ngumbara deui ka Jakarta, tegesna di Pulogadung, gawé meunang lima taun. Kusabab geus bosen cicing di Jakarta, nya taun 2014 kuring balik deui ka Bandung, cicing di Buahbatu nepi ka anyeuna. Mun geus deukeut ka bulan puasa kawas anyeuna, kuring sok ras inget ka lembur.
Mangsa keur budak, bulan puasa di lembur téh pohara resep jeung gumbira. Loba kaulinan jeung lalampahan nu euweuh di bulan séjén mah, nya nepi ka anyeuna masih kénéh kumacacang dina implengan.

Baheula saméméh di masigit Jampangkulon aya kuliah subuh (sainget kuring kuliah subuh téh hiji program pangajian nu dimimitian ku TPITelevisi Pendidikan Indonesia), sabada solat subuh téh sok rajeun nyubuh ka belah kidul, nyaéta leumpang mapay jalan raya mapay-mapay pilemburan. Leumpang téh paling jauh ngan nepi ka Cinagen atawa Simpangbungur. Da puguh ge isuk kénéh, jadi mobil jeung motor can pati loba pasulabreng, jeung deuih baheula mah saeutik kénéh we teu kawas anyeuna.

Mun ngaliwatan makam Pasirpulus nu paroék jeung geueuman, barudak sok pating beretek lalumpatan paheula-heula nepi ka pilemburan. Barudak leutik mah sok pang becirna sabari notog-notogkeun manéh bakat ku sieun. Aya hiji kajadian nu pikageuleuheun basa nyubuh jeung si Wawan (budak Mang Acep guru penca silat nu anyeuna sakulawargana cenah geus naretep di Bekasi).

Basa leumpang geus nepi ka Situhiang, deukeut pangumbahan motor, si Wawan muringis nyeri beuteung. Beretek manéhna lumpat ka sisi jalan, tuluy cingogo dina kamalir sabari morosotkeun calana, rukutuk wéh. Barudak ampir kabéh lumpat ngajauhan sabari ngagorowok, Bagoy, koatka meledek kieu euy!

Harita di lembur keur ramé carita Ujang WC, nyaéta hiji nonoman tengah tuwuh nu boga kabiasaan lodom (balikkeun macana) di mana waé. Manéhna harita gawé jadi kenek beus Suradé-Sukabumi. Ceuk supir atau saha waé nu kungsi nempo kalakuan manéhna, mun geus kaberengseng hayang lodom, manéhna sok ngarukutuk di mana waé, dalah di tengah jalan gé jadi. Asa kaleuleuwihi mimitina mah, tapi lila-lila beuki loba jelema nu ngomongkeun kalakuanna. Tah cenah si Wawan téh basa nyeri beuteung keur nyubuh jol inget ka Ujang WC, anu antukna ngawanikeun manéh ngarukutuk di kamalir sisi jalan... (Hanca)

24 May 2017

Sejarah Terbaginya Bandung dan Wacana Kab. Bandung Timur


Wilayah Kabupaten Bandung akan semakin mengecil. Dimulai dengan kelahiran Kotamadya Bandung, lalu Kota Cimahi dan terakhir Kabubaten Bandung Barat, dalam waktu dekat akan segera berdiri Kabupaten Bandung Timur.

Pada 1 April 1906, pemerintah Hindia Belanda menetapkan kelahiran Kota Bandung yang diberi status sebagai gemeente atau kotapraja. Hampir seratus tahun kemudian, tepatnya pada 21 Juni 2001, Kota Cimahi pun resmi berdiri sendiri. Terakhir, pada 2 Januari 2007, Kabupaten Bandung Barat pun resmi berdiri.

Wacana pembentukan Kabupaten Bandung Timur sudah muncul sejak 2005 lalu. Wacana ini semakin menguat setelah muncul kabar bahwa  Dewan Perwakilan Daerah (DPD) RI dikabarkan menyetujui dan mengeluarkan rekomendasi pembentukan beberapa daerah baru, salah satunya Kab. Bandung Timur. Rekomendasi dari DPD ini tentu masih membutuhkan persetujuan dari pemerintah pusat.

Aas Kadarsyah, Ketua Deklarasi Komite Independen Pengawas Pembangunan dan Percepatan Pemekaran Kabupaten Bandung Timur (KIP4 KBT), mengatakan bahwa konsep pemekaran Kabupaten Bandung Timur meliputi 15 kecamatan di wilayah Timur kabupaten Bandung, di antaranya Bojongsoang, Cimenyan, Cilengkrang, Cileunyi, Ciparay, Kertasari, Nagreg, Majalaya, Ibun dan beberapa kecamatan lainnya.
 

Bandung Pasca Sultan Agung
 
Jika rencana pemekaran ini terlaksana, maka akan menambah daftar panjang sejarah pembagian wilayah dan kekuasaan di Tatar Ukur.

Dalam buku Sejarah Kota-kota di Jawa Barat, A. Sobana Hardjasaputra menerangkan bahwa sebelum Kabupaten Bandung berdiri, daerah Bandung dikenal dengan sebutan Tatar Ukur. Menurut naskah Sadjarah Bandung, Tatar Ukur termasuk daerah Kerajaan Timbanganten dengan ibukota Tegalluar. Kerajaan ini berada di bawah kekuasaan Kerajaan Sunda-Pajajaran. Sejak pertengahan abad ke-15, Kerajaan Timbanganten diperintah secara turun-temurun oleh Prabu Pandan Ukur, Dipati Agung, dan Dipati Ukur.

Sobana menambahkan, “Pada masa pemerintahan Dipati Ukur, Tatar Ukur merupakan suatu wilayah yang cukup luas, mencakup sebagian besar wilayah Jawa Barat, terdiri atas sembilan daerah yang disebut Ukur Sasanga.”

Dalam tesisnya yang berjudul Bupati-Bupati Priangan; Kedudukan dan Peranannya Pada Abad ke19, Sobana menyebutkan bahwa wilayah Ukur Sasanga meliputi: (1) Ukur Bandung (Banjaran dan Cipeujeuh), (2) Ukur Pasirpanjang (Majalaya dan Tanjungsari), (3) Ukur Biru (Ujungberung Wetan), (4) Ukur Kuripan (Ujungberung Kulon, Cimahi, dan Rajamandala), (5) Ukur Curugagung (Cihea), (6) Ukur Aronan (Wanayasa), (7) Ukur Sagaraherang (Pamanukan dan Ciasem) (8) Ukur Nagara Agung (Gandasoli, Adiarsa, Sumedangan, Ciampel, Tegalwaru, Kandangsapi, dan Cabangbungin), (9) Ukur batulayang (Kopo, Rongga, dan Cisondari).  

Pasca Kerajaan Sunda-Pajajaran runtuh, Tatar Ukur menjadi wilayah kekuasan Kerajaan Sumedanglarang. Dan ketika Mataram menguasai Kerajaan Sumedanglarang, Tatar Ukur otomatis berada dalam kekuasaan Mataram. Tatar Ukur mulai dikenal dengan sebutan Kabupaten Bandung setelah pemberontakan Dipati Ukur--yang menolak datang ke Mataram pasca kegagalan penyerangan ke Batavia, berhasil dipadamkan.

Kemudian berdasarkan Piagem Sultan Agung yang dikeluarkan pada tanggal 9 Muharam Tahun Alip, Mataram membagi wilayah Priangan dengan mengangkat tiga orang bupati.

“Daerah Priangan di luar Sumedang dan Galuh dibagi menjadi tiga kabupaten, yaitu Kabupaten Bandung, Kabupaten Parakanmuncang, dan Kabupaten Sukapura dengan cara mengangkat tiga kepala daerah dari Priangan yang dianggap telah berjasa menumpas pemberontakan Dipati Ukur,” tambah Sobana.

Ki Astamanggala diangkat menjadi Bupati Kabupaten Bandung dengan gelar Tumenggung Wiraangunangun. Ia bersama rakyatnya kemudian membangun Krapyak (Dayeuhkolot sekarang), sebuah tempat yang terletak di tepi sungai Ci Tarum dekat muara Ci Kapundung. Ketika bupati dijabat oleh Wiranatakusumah II, ibukota Kabupaten Bandung dipindahkan ke sisi De Groote Postweg atau Jalan Raya Pos. Dari masa ini kemudian Kabupaten Bandung mengalami beberapa kali pemekaran sampai sekarang.
 
 
Perdebatan Cikal Bakal Wilayah Bandung

Selain pembagian wilayah yang berubah-ubah, ada satu perdebatan tentang cikal bakal wilayah di Bandung. Sebagian masyarakat meyakini bahwa Kota Bandung sekarang dulunya adalah bagian dari Ujungberung. Hal ini rata-rata disandarkan pada tulisan Haryoto Kunto dalam Wajah Bandoeng Tempo Doeloe yang menerangkan bahwa Bandung di pertengahan tahun 1600-an lebih dikenal oleh pemerintah Kompeni Belanda dengan sebutan Negorij Bandong atau West Oedjoengberoeng dengan jumlah penduduk yang masih sangat sedikit.

“’Ada sebuah negeri dinamakan Bandong yang terdiri atas 25 sampai 30 rumah,’ demikian tulis seorang Mardijker bernama Juliaen de Silva pada tahun 1641, dengan menggunakan bahasa Belanda kuno. Menurut Prof. Dr. E.C. Godee Molsbergen (1935), Landsarchivaris (Arsip Negara) di Batavia; dari data yang sempat ditemukan, Juliaen de Silva mungkin orang asing pertama yang keluyuran ke wilayah Bandung,” tulis Haryoto Kunto.

Anggapan masyarakat ini coba diluruskan oleh Sobana Hardjasaputra dengan menulis surat pembaca kepada harian Pikiran Rakyat, yang pada edisi 11 Agustus 2016 menurunkan berita berjudul "Distrik Oedjoengberoeng Cikal Bakal Kota Bandung".

“Menurut dokumen/sumber sejarah yang akurat, Kota Bandung didirikan atas gagasan RA Wiranatakusumah II, Bupati Bandung periode 1794-1829. Tempat/lahan yang dipilih oleh bupati untuk membangun kota itu adalah sebidang areal hutan di tepi barat sungai Cikapundung, bukan Ujungberung. Kota Bandung diresmikan sebagai ibukota baru Kabupaten Bandung tanggal 25 September 1810. Daerah di Jawa Barat yang pernah berstatus keresidenan antara lain Priangan yang mencakup Ujungberung. Sepanjang sejarahnya, Ujungberung tidak pernah berstatus sebagai keresidenan,” tulisnya.

Hal ini, jika mengacu kepada sembilan wilayah di Ukur Sasanga di masa pemerintahan Dipati Ukur, memang ada dua nama Ujungberung, yaitu Ujungberung Wetan yang masuk wilayah Ukur Biru, dan Ujungberung Kulon yang masuk wilayah Ukur Kuripan. Jika diartikan Ujungberung Kolon sebagai Kota Bandung sekarang, barangkali Ujungberung Wetan adalah yang menjadi Kecamatan Ujungberung sekarang.

Masalah Jarak dan Hasrat Elite

Di luar sejarah panjang pembagian wilayah dan kekuasan, pemekaran Kabupaten Bandung menjadi beberapa kota dan kabupaten baru, salah satu alasannya biasanya karena pusat pemerintah terlalu jauh dari jangkauan masyarakat. Hal ini terkait dengan beberapa layanan administratif yang dibutuhkan oleh masyarakat.

Sebagai contoh, jarak antara Soreang (ibu kota Kabupaten Bandung) dengan Lembang (sekarang masuk Kabupaten Bandung Barat) adalah 45 km. Atau jarak antara Soreang dengan Padalarang (Kabupaten Bandung Barat) sekitar 31 km.

Terkait rencana pembentukan Kabupaten Bandung Timur, Deding Ishak, anggota DPR RI dari Fraksi Golongan Karya seperti dikutip oleh soreangonline.com pada Juni 2016 ikut bersuara, “Saya mengikuti perkembangan wilayah di wilayah Bandung Timur karena saya memang pituin di Bandung Timur, tepatnya di Cileunyi. Jika tidak dimekarkan menjadi Kabupaten Bandung Timur, saya rasa sulit bagi masyarakat di kawasan ini untuk mengejar ketertinggalan dibanding wilayah lainnya di Kabupaten Bandung, ujarnya.

Ryas Rasyid, mantan anggota Dewan Pertimbangan Presiden (Wantimpres) di masa pemerintahan SBY, terkait dengan pemekaran atau pembentukan daerah otonom baru, justru berpendapat sebaliknya.

“Semua itu politik. Itu permainan elite semua, baik elite lokal maupun elite partai di nasional. Yang diingat kan kursi partai dapat sekian. Orang partai bisa jadi bupati/wali kota, gubernur. Itu dalam pikiran mereka (elite yang mengusulkan pemekaran daerah)," katanya di Jakarta, dikutip Kompas.com pada Minggu (23/11/2013). (tirto.id - irf/zen)

Tayang pertama kali di tirto.id
tanggal 17 Mei 2017

23 May 2017

Ngaleut Déwata: Tanjakan, Halimun, jeung Béntang




Panon poé geus meleték di belah wétan, basa kuring hudang tuluy gura-giru indit ka cai. Minggu, 30 April 2017, kuring saparakanca rék ngaleut ka Déwata. Indit téh tangtu waé kudu isuk-isuk, da ari pabeubeurang mah pamohalan, teuing boa iraha balik deui ka Buahbatu. Cai karasa nyecep kana awak, malum da teu unggal poé kuring mandi isuk-isuk téh, sasarina mah biasa wé mun geus deukeut ka waktu lohor.

Barudak geus jul-jol, sawaréh aya nu anyar, munggaran milu ngaleut. Kira wanci ngaluluh taneuh, rombongan geus siap, nya teu lila bring waé ka belah kidul. Eureun sajongjonan di POM béngsin Sékélimus, teu lila tuluy méngkol ka arah Batununggal, mapay Mengger, tuluy bras ka Jalan Mohamad Toha. Palasari, Cisirung, Rancamanyar diliwatan. Wahangan Ci Tarum katempo coklat kawas bajigur. Tah, ieu Ci Tarum heubeul, mun itu Ci Tarum anyar, ceuk kuring ka Méy. Nu dibéré nyaho padu ngabetem, sigana keur ngaregepkeun.

Mun momotoran kieu kuring sakapeung sok kapikiran méré ngaran ka motor sorangan nu geus dibabawa kaditu-kadieu. Ti Sedep, Cikajang, Pameungpeuk, Bayah, Cisalak, Brebes, Majenang, jeung patempatan séjénna ku motor kuring geus katincak. Bagéan handapna geus rujad basa diteunggar ku batu sagedé orok di leuweung saméméh Papandayan. Tapi naon kira-kira pingaraneunana? Mun motor Akay geus boga ngaran nyaéta Si Kuya, tapi motor kuring mah nepi ka anyeuna can boga asma. Kungsi kapikiran rék dibéré ngaran “Aya Jalan Komo Meuntas, tapi panjang teuing, jeung asa kurang merenah wé deuih. Cag, tunda heula sual ngaran motor, anyeuna urang tuluykeun carita lalampahanna.  


Ti Rancamayar rombongan mapay Rancamulya, Rancatungku, Bojongkunci, jeung Tanjung, bras wéh ka jalan raya Banjaran. Méméh asup ka jalan raya Banjaran, rombongan eureun heula di tukang kuéh balok nu teu jauh di parapatan. Ari mimitina mah Anggi Cau nu meuli téh, tapi sihoréng barudak nu séjén gé kabaritaeun, atuh tuluy wé mareuli séwang-séwangan. Kuéh balok téh harga hijina ngan ukur sarébu. Haneut kénéh jeung karasa remuy, matak seuseut kana tikotok, éh tikoro.

Saenggeus Nagrak, rombongan méngkol ka arah Banda Sari, ngaliwatan komplék jeung pasar. Basa manggih tanjakan, reg kabéh areureun, teu jauh ti hiji warung leutik. Kusabab sungut geus karasa haseum jeung kohal, kuring meuli rokok sabatang. Malum sajajalan mah kuring teu bisa ngarokok da ulaheun ku urang Rantauprapat, majar téh haseupna keuna ka manéhna cenah. Basa ngeunah ngelepus, katempo Anggi Cau jeung Wa Abang badami, sigana mah keur mastikeun jalan pilampaheun. Kuring ngadeukeutan nu keur badami, teu lila paheut rék méngkol ka belah kénca, ka arah Leuweung Datar.

Jalan beuki leutik jeung beuki renjul. Kénca katuhu nyampak kebon jeung imah warga. Panon poé geus nérékél, panas nyongkab kana awak, malum geus wanci antara rumangsang jeung pecat sawed. Rombongan eureun deui basa manggih tanjakan nu panjang. Kabéh nu mawa motor pada ngawahan, nu dibaroncéng pada turun, da puguh gé tanjakan sakitu mah ceuk itungan moal kauntup. Enya wé, ampir kabéh motor teu kuateun naék, gas geus béak, kapaksa kudu didorong. Komo motor Farhan mah, sok sanajan katempona sonagar jeung pang gagahna, tapi padu bisa ngagerung, leuwih ripuh batan notor nu séjén nu maraké métik. Ngaran wé Leuweung Datar, ari jalan euweuh datar-datarna, kitu ceuk barudak.


Tanjakan panjang téh lain ngan ukur hiji, tapi aya kana opatna. Ka hiji warga nu keur leumpang di sisi jalan kuring nanya ngaran lembur. Ciseupan, pokna. Basa tanjakan geus béak, rombongan reureuh heula di masigit nu aya di lembur Cibubuay. Solat lohor pilih genti, sawaréh mah aya ogé nu jajan batagor jeung meuli cikopi di warung nu patempatanna rada nonggoh. Langit katempo geus rada maleukmeuk, tapi can pati poék.

Kira wanci kalangkang satangtung, rombongan nuluykeun lalampahan ka arah Cisondari. Barang nepi ka jalan raya Ciwidéy, mobil katempo keur rada ngantri. Macét, malum isukna peré tanggal beureum. Loba mobil plat B nu sigana ngadon arulin ka Kawah Putih jeung Rancaupas. Teu jauh ti hiji POM béngsin, kuring méré sén kénca da rék eureun pédah nempo Mang Alex keur meuli béngsin. Sabot arék nyisi, ti tukang kadéngé sora kelakson tarik naker. Aya hiji mobil plat W nu ngagerung ngusir kuring ngarah gancang ka sisi. Nyel téh ambek, supirna ku kuring dipelong sabari dipolototan, sabar atuh goblog! Punten kasar, atuh da kumaha deui, kuring mah skil rendah tapi darah tinggi.

Sok wa tiheula, baé Mang Alex mah ditungguan ku urang, ceuk Agus nu ngabonceng Riri, ngajurungkeun kuring sina tiheula nuturkeun barudak. Teu rada lila, di hiji péngkolan katempo Wa Abang jeung Tintin méré tanda méngkol. Barudak katempo keur narungguan. Kuring milu eureun, tuluy nempo cai nu rada loba di pangumbahan mobil. Sabot jongjon cingogo, barudak silih patanya, Ari si Farhan mana euy? ceuk Yanceu ka nu keur ngariung. Ampir kabéh teu nyaho, iwal Enji jeung Windi. Cenah Farhan tadi asup ka béngkél rék menerkeun kanpas kupling. Yanceu nu ngaboncéng Amanda jeung Agus nu ngaboncéng Riri tuluy balik deui nyusulan Farhan.


Rada lila nungguan téh, lumayan kesel ogé. Ti kajauhan katempo Adya keur ngalamotan Aicé, jorojoy kabita. Méy dijurungkeun sina meuli sabari dikeupeulan. Nu rasa kopi, nya, manéhna ukur imut. Barudak pipilueun meuli. Di sisi jalan sabari diuk, kuring sabatur-batur dipotrét sabari ngalomatan rupa-rupa rasa Aicé. Langit beuki angkeub, gelap geus jojorélatan, tapi nu ditungguan can mucunghul kénéh. Cihujan geus cluk-clak, basa Tintin méré nyaho yén lalampahan geus arék dituluykeun. Sok, geura aranggo jas hujanna, sakedap deui urang berangkat, kitu pokna.

Kakara gé sapuluh méter ngajalankeun motor, breg hujan. Hawa tiis geus karasa nyecep. Jalan alus geus mimiti béak, diganti ku jalan makadam nu renjul jeung batuna sawaréh mah sagedé-gedé orok. Bi Kania jeung Windi nu ngabonceng Enji katempo ripuh, maranéhna usek-usekan ngagaley batu. Eta jalan butut téh lain di tengah kebon atawa leuweung, tapi di pilemburan nu lumayan gegek. Kuring mikir, piraku pakampungan pinuh kieu teu boga jalan nu waras? Teu bogaeun pamaréntah kitu?

Bi Kania katempo eureun sabari nampa telepon. Kuring jeung Méy rada ngaberung tiheula, ras kuring inget basa ngaleut ka Sedep, jalanna teu pati béda jeung anyeuna. Dibéré jalan siga kitu, nu diboncéng riweuh da puguh gé ajrug-ajrugan, tapi kuring mah jongjon wé da geus biasa ieuh. Di hiji warung nu rada gedé, rombongan eureun heula. Sabari nyareundeut roko jeung nungguan nu kacarai, rombongan badami: dituluykeun atau balik deui. Ti tadi gé warga geus ngabejaan, yén ka Déwata téh jauh kénéh sabari jalanna butut.


Geus kieu wé, anyeuna urang tuluykeun heula sakuatna, mun teu kuat kakara balik deu, kitu ceuk Wa Abang. Saréréa sapuk. Hujan masih ngeureunyeuh sanajan teu pati gedé. Pilemburan mimiti jauh, geus katempo rada anggang di tukang. Tapi matak hémeng, barang asup ka leuweung Gunung Tilu nu masih kénéh geledegan, jalan téh karasa jadi alus. Léspar ku aspal jeung coran beton. Ari di pilemburan butut, ari di leuweung alus, pan rada anéh. Tapi kuring teu loba catur, anggur mah kalahka ngahariring lagu Doel Sumbang:

Kuring asa kumalayang / di awang-awang / antara bulan jeung béntang...

Lagu éta dibulak-balik teu eureun-eureun nepika nu diboncéng seuseurian sorangan. Kunaon seuri? ceuk kuring. Puguh gé rada reuwas, di tengah leuweung hieum siga kitu jol aya nu seuseurian sorangan. Atuh da laguna éta waé, siga nu teu aya lagu deui, jawabna.

Turaés geus mimiti raéng. Halimun mayungan leuweung. Di belah kénca jalan dina tangkal kai nu gede, katempo aya tulisan dina papan: Habitat Babi Hutan. Dina tangkal nu séjén aya ogé tulisan Habitat Surili. Tétéla Gunung Tilu téh lain leuweung meueusan, tapi bener-bener leuweung nu masih kénéh réa dicicingan ku sabangsaning sasatoan. Kuring rada teg-tegan, sok sieun ujug-ujug aya bagong ngalanto ka tengah jalan.


Rada ka sorénakeun tetempoan diganti ku kebon entéh nu héjo ngémplo siga karpét masigit. Kuring saparakanca geus nepi di Perkebunan Téh Rancabolang. Barudak ramé pada surak, pédah nempo halimun silih keukeupan jeung kebon entéh. Der pada dipotrét ku rupa-rupa kamonésan gaya. Atuh spanduk Aleut gé teu tinggaleun milu dibébérkeun dina riungan nu rék dipoto.

Seubeuh popotoan, tuluy nyalingker ka warung leutik nu ngajual emih jeung rupa-rupa gogoréngan: aya géhu, ulén, jeung ciréng. Kuring mesen emih maké endog hiji jeung ditambah ulén genep siki, lumayan ngahaneutan beuteung.

Wanci geus deukeut ka sariak layung, barudak geus siap deui dina motorna séwang-séwangan. Kusabab Perkebunan Déwata mah masih kénéh jauh, kira dua jam deui, ahirna rombongan mutuskeun balik ka Buahbatu tapi rencanana rék ngaliwatan Taman Jamur, Patuhawatee, jeung Kawah Putih.

Jalan alus mimiti diganti deui ku jalan butut. Halimun beuki kandel. Ponon poé téréh surup, langit geus mimiti poék. Barang nepi ka Patuhawatee, rombongan eureun heula, da manggihan jalan nyabang. Sabot nu séjén badami, kuring teu kuat hayang ngompol, belecet waé ka sisi kebon nu rada anggang. Sabot nyieun curug, kuring tanggah ka langit, katempo béntang reuteum dipapaés ku bulan sagedé arit, éndah pisan. Di kajauhan katempo aya nu ngempur hurung siga nu kahuruan.

Saanggeus tatanya ka warga jeung nempo GPS, ahirna rombongan tuluy ka belah katuhu. Jalan rada nanjak, batu-batu laleutikna can neteg kana taneuh, antukna motor kabanting-banting teu puguh tincakeun. Kuring kabagéan di tukang maturan Agus, Yanceu, jeung Gistha. Kakara sapuluh méter maju, ti hareup kadéngé aya nu ngajorowok, Euy, balik deui, jalanna ripuh pisan!


Saréréa tungtungna muterkeun motorna séwang-séwangan. Nu pangtukangna jadi panghareupna, pon kitu sabalikna. Barang tepi deui ka tempat eureun nu tadi, hawar-hawar kadéngé aya nu ceurik balilihan. Kuring luak-lieuk néangan datangna sora. Sihoréng salah sahiji babaturan ceurik kusabab cenah nempo hiji lalaki nu lain rombongan Aleut teu jauh ti panempo manéhna, jeung aya sora nu anéh. Siak téh kulit punduk asa kandel. Nya bayangkeun wé, peuting di tengah kebon entéh, jauh kaditu-kadieu, hawa keur meujeuhna nyecep, jol aya nu nempo jeung ngadéngé sora taeun.

Saréréa tuluy pada nenangkeun. Tapi dipikir deui ku sorangan, ah da asa teu nempo sasaha iwal ti barudak mah, ari sora mémang aya tapi éta mah sora nu pupujian ti masigit di pilemburan. Boa teuing ngan ukur satempo-tempona jeung sadéngé-dengéna, halusinasi téa meureun mun ceuk basa Indonesia téa mah.

Bring rombongan balik deui ka arah Rancabolang, antara motor hu hiji jeung nu séjén teu pati anggang. Mun aya nu tinggaleun atawa nu mogok, saréréa pada ngahurungkeun kelakson, atuh sakapeung mah kebon entéh nu simpé téh jadi raéng. Di warung nu pasosoré ngadon jajan eureun deui. Di dinya Suci siga nu kabulusan, katempo ngadégdég sabari leuleus lungsé. Cenah keur manjing poé munggaran halangan, katambah-tambah hawa tiis jeung kajadian ahéng tadi.

Sabari nungguan Suci rada meueusan, barudak pada mesen emih jeung kopi. Sawaréh deui aya nu siduru deukeut ruhak nu ngagunduk dina dreum. Kira wanci sareureuh budak, kabéh geus siap indit deui. Gancangna carita, rombongan tepi deui ka Buahbatu téh basa wanci geus arék deukeut ka indung peuting.

Di kedéy tuluy silih tukeur carita. Riri gé bisaeun ningali taeun eung. Tadi basa ngaliwat Patuhawatee omat-omatan ka urang, cenah tong nempo ka tukang. Ah, urang mah ngalieuk wé, pas ditempo mah da euweuh nanaon, ceuk Agus daria naker.

Sigana Riri teu apaleun, lain nu di tukang guriang mah, tapi nu di hareup, nu ngaboncéng manéhna. [irf]