Leuleumpangan di Wewengkon Kiaracondong

Megat kareta di stasiun Kircon

“Dulur maněh těh di Bandungna di mana?”

“Di Kiaracondong, di Jl. Lebak”

Jaman SD, ngan samet ěta kanyaho kuring ngeunaan Bandung. Ĕta gě pědah babaturan bogaeun dulur nu cenah nganjrekna di wewengkon Kiaracondong (Kircon). Jadi Kircon těh ěstuning kecap mimiti nu napel dina ingetan kuring, mun seug kabeneran aya nu ngomongkeun Bandung. Ari katompěrnakeun mah, basa kuring kuliah di Bandung belah kalěr--nu asupna ti Jl. Gegerkalong Hilir, nya Kircon těh loba kapopohokeun. Najan enya gě aya babaturan, tapi asa ku horěam rek ulin atawa ngalanto ka běh dinya těh. Lain nanaon, saliwat ge Kircon mah katempona sareukseuk, macět, jeung rarujit deuih. Kungsi hiji mangsa ulin ka Jl. Lebak, leuh da ěta mah di gang těh enyaan heureut pisan, got barau, jeung loba nonoman ditarato nu nalongkrong. Atuh kecap “punten” těh geus jadi kawajiban di dinya mah.

Cenah Mang Ridwan Kamil basa can jadi Walikota kungsi gawě rancagě di wewengkon Cidurian nu masih kěněh asup Kircon, sabilulungan jeung warga nyieun lingkungan jeung walungan jadi beresih. Tapi meureun ngan lelewek ěta hungkul nu genah merenah těh, da basa kamari kuring jeung sababaraha babaturan ngaleut ka Babakansari jeung Kebon Jayanti mah kaayaanna teu pati hěgar. Runtah ting rungkunuk ampir di unggal juru gang, aya ogě nu ngagunuk di deukeut stasiun Kircon.

Tapi cag, urang tunda heula ngeunaan runtah mah, anyeuna kuring rěk nyaritakeun ngeunaan Stasiun Kircon, erěl karěta, Pasar Kircon,  urut jeung pabrik bedil katut pělor.

***

Erel urut dipake parkir beca

Ngaleut těh dimimitianna mah ti stasiun Bandung belah kidul, tegesna nu aya di Jl. Stasiun Barat. Pědah rada langka meureun tarumpak karěta ti belah dinya mah, barudak těh sawarěh mah rada tunyu-tanya sagala. Da měmang anu kawěntar mah stasiun Bandung těh ěta nu di Jl. Kebon Kawung. Sanggeus ngumpul kaběh, nyak bral wě indit make karěta nu ka arah Cicalěngka nu karcisna ngan ukur dua rěbu rupia. Atuhda deukeut, ngan ukur ngaliwatan stasiun Cikudapateuh hungkul, teu lila ti dinya karěta geus nepi deui di stasiun Kircon.

Dina majalah Ujung Galuh kuring kungsi manggihan yěn stasiun Kircon těh cenah ngahaja dijieun ku Walanda pikeun ngangkut urang Jawa nu rěk digawěkeun dina pabrik bedil jeung pělor. Měměh pindah ka Bandung, ěta pabrik těh mimitina mah aya di Ngawi—tapi ceuk sawarěh mah cenah di Surabaya (matak di Kircon aya ngaran Babakan Surabaya), tah ku sabab pabrikna dipindahkeun, nya pagawěna gě kapaksa kudu milu pindah. Matak teu aněh ti baheula gě di Kircon mah geus remen urang Jawa.

Beh dituna deui, ngeunaan urang Jawa nu nganjrek di Kircon bisa dipapay tina carita Ki Jalaludin nu dikirim ku Mataram pikeun ngagempur Walanda di Ujungberung. Tapi basa harita anjeunna diparengkeun ělěh, sanggeus perang anjeunna teu balik deui ka Jawa, malah mah nyieun pakampungan di Ujungberung. Ki jalaludin ku anjeun teras ngagaduhan putra nu jenenganna Ki Malim, tah Ki Malim ieu cenah nu mawa urang Jawa ti lemburna pikeun arindit ka Bandung, jang digawě dina raraga mindahkeun puseur dayeuh ti Dayeuh Kolot ka wewengkon di sabudeureun Jl. Asia Afrika anyeuna. Ki Malim ngantunkeun dina taun 1850, makamna tepi ka anyeuna aya di Kircon.

Saměměh caritana dituluykeun, urang bahas heula saeutik ngeunaan ngaran patempatan. Naha cenah ěta wewengkon těh dingaranan Kiaracondong? Us Tiarsa dina buku Basa Bandung Halimunan kungsi ngajelaskan, kieu unggelna :

Urut erel ka Pindad di hareupeun imah

“Ongkoh anyeuna mah měrě ngaran patempatan těh sasat dialus-alus tepi ka matak hěsě nyebutna. Běda pisan jeung baheula. Ngaran tempat těh asa sahinasna pisan. Kawasna těh sakur nu katěmbong mimiti wě. Pědah aya garduh tukang mariksa jalan, disebut wěh kampung Andir. Nyeueung aya kiara nu doyong, nelah wěh Kiaracondong. Aya dungus nu loba cariangna, disebut wěh Dunguscariang. Lembur nu aya di sabudeureun kabupatěn, pasti ngaranna těh Rěgol. Aya warung handapeun tangkal muncang, nelah wěh Warungmuncang. Lebah patok jalan, disebut wěh Paltilu, Palgenep.”

Tah, kurang leuwih kitu mimitina dingaranan Kircon těh. Tapi nepika anyeuna kuring teu apal lebah mana na ěta tangkal kiara nu doyong těh, da basa kamari leuleumpangan ka dinya mah teu manggihan, teuing geus euweuh meureun ěta tangkal těh. Hanjakal kamari teu nanyakan ka warga di dinya.

Anyeuna urang balik deui. Basa geus turun tina karěta, tuluy kuring jeung babaturan mapay raratan erěl urut nu manjang tepi ka PINDAD (pabrik bedil jeung těng waja anyeuna mah). Eta erěl těh cenah dijieun pikeun ngangkut sagala rupa kaperluan nu dibutuhkeun ku PINDAD. Teuing ti iraha dijieunna, ngan nu pasti kira taun 60-an ěta erěl těh geus aya.

Ngaran PINDAD sorangan sabenerna kaasup anyar, da baheula mah keur jawan Walanda ngaran ěta pabrik tě nyaěta ACW (Artillerie Construstie Winkel)—matak pabeulit lětah!, tuluy basa Indonesia geus merděka, dina taun 50-an ěta pabrik těh dinasionalisasi, ngaranna diganti jadi PSM (Pabrik Senjata dan Munisi). Tuluy katompěrnakeun diganti deui ngarannna jadi PINDAD (Pabrik Industri Angkatan Darat).

Erěl urut nu baheula jang ngangkut kaperluan pabrik anyeuna geus loba katutupan ku imah, garduh pos, warung, jeung sajabana. Atuhda lebah erěl těh anyeuna mah geus gegek pisan. Ceuk babaturan nu kabeneran maněhna ngiluan komunitas Railfan, cenah ěta taneuh nu dipakě erěl těh nu bogana mah PT. KAI, ngan teuing kunaon kalahka diparakě imah ku warga. Teu mustahil hiji mangsa mah lamun seug PT. KAI rěk makě ěta taneuh, tangtu baris aya kaributan jeung warga. Geus loba contona soalna kajadian kieu mah. Atuh aya ogě babaturan nu sejěn nu nyarita, yěn basa maněhna mapay erěl urut ka Sorěang jeung Ciwiděy, loba warga nu makě taneuh erěl nu tunya-tanya ka maněhna, jeung paromanna  bangun nu pati teu percaya, cenah bisi jelema PT. KAI nu rěk “ngusir” warga.

Kukucuprakan deukeut Bale Yasa

PINDAD sorangan mun katempo ti luar mah teu pati hěgar. Pager jeung garduh tentara geus loba nu lumutan. Naha cenah aya tentara sagala? Enya pan ěta těh pabrik bedil jeung těng waja anu aya patalina jeung pancěn nu jadi kawajiban tentera, nyaěta widang pertahanan. Basa kuring moto urut erěl nu deukeut panto pabrik, katempo aya dua urang tentara nu keur noong tina garduh, teuteupna ceuceub pisan, siga nu curiga tur waspada.

Bedil jeung těng waja ti pabrik ieu geus kakoncara tepika nagara deungeun. Jadi lain ngan sauukur nedunan kabutuh nagara sorangan. Hal ieu sakuduna bisa nyieun PINDAD jeung sabudeureuna bebenah, sangkan ieu pabrik anu geus kakoncarana těh němbongkeun kawibawaan. Tapi kanyaataanna sakumaha nu dipikanyaho ku urang sarěrěa, sabudeureun PINDAD hususna jeung Kircon umumna, masih kěněh loba lelewek nu kudu diropěa, contona waě pasar.

Ampir kaběh urang Bandung geus pada apal yěn Pasar Kircon nu handapan fly ověr těh tempatna rujit, barau, awut-awutan, pating solěngkrah, sarta macět. Angkot jeung běca loba pisan nu cicing di tengah jalan dina raraga nungguan panumpang nu baralik ti pasar, ditambah ku ayana erěl karěta nu motong jalan. Atuh hal ieu pisan nu ngajadikeun macět těh. Najan di gigireun pasar aya kantor pulisi, tapi angger we kayaan jalan mah matak sareukseuk panon jeung hatě. Komo lamun seug ditambahan ku hujan nu tuluy banjir mah, tangtu nu laleumpang jeung tarumpak kandaaran horěameun pisan ngaliwat ka běh dinya těh.

Belah kalěreun pasar, sebrangeun gapura stasiun Kircon, aya hiji taneuh kosong anu barala ku rungkun eurih, borang, babadotan, jeung tatangkalan nu sějěnna. Cileuncang nyalangkrung dina taneuh jeung jukut. Lebah dinya loba dipakě ku jelema nu teu barogaeun imah atawa nu katelah tuna wisma. Atuh trotoar gigireunna gě pinuh ku nu daragang; kayaning nu dagang hayam, VCD bajakan, jeung sajabana.

Di dinya aya hiji tugu nu tulisanna “Balai Yasa Jembatan KA I”. Di gigireunna aya sababaraha jambatan karěta nu katempona masih tohaga. Běh ditueun taneuh kosong těa (ka belah kulon) katempo aya wangunan gedě siga pabrik. Ĕta wangunna těh nyaěta nu ngaranna Balai Yasa; hiji lembaga nu kapapancěnan nyieun jambatan karěta api. Di wewengkon ěta aya deui erěl urut nu baheulana dipakě jang ngangkut sagala kaperluan Balai Yasa ti stasiun Kircon.

***

Tukang sol sapatu

Tina leuleumpangan ěta, ceuk pamanggih kuring mah Kircon těh kudu leuwih giat diropěa, boh ku pamarěntah pon kitu deui ku wargana sorangan. Hal ieu alatan masih kěněh loba hal anu teu parok jeung kaěndahan, katartiban, tur kaamanan. Ulah pědah lantaran Kircon mah ayana rada anggang jeung běh wětan ti puseur dayeuh, nu ngajadikeun kapopohokeun. Pamarěntah kota kudu leuwih merhatikeun Bandung kidul, ulah ngan saukur ulukutek di belah kalěr. Contona baě taman, susukan, trotoar, jeung pasar di Kircon kudu ditarěkahan sabisa-bisa sangkan kahirupan warga bisa leuwih merenah. Cag! [ ]